Ανταρκτική

Επιστημονική ονομασία της ηπειρωτικής περιοχής που είναι γνωστή κυρίως ως Νότιος Πόλος. Εκτείνεται γύρω από τον Νότιο Πόλο, βρίσκεται ολόκληρη Ν του Νότιου Πολικού Κύκλου και περιβάλλεται από τα νότια τμήματα του Ειρηνικού, του Ινδικού και του Ατλαντικού ωκεανού. H Α. έως τώρα δεν έχει εντελώς εξερευνηθεί, όμως τα διαθέσιμα στοιχεία επιτρέπουν την περιγραφή της με αρκετή προσέγγιση, τουλάχιστον στις γενικές της γραμμές. Τις τελευταίες δεκαετίες σημειώθηκαν σημαντικές πρόοδοι στη χαρτογράφησή της, κυρίως χάρη στις επιστημονικές αποστολές της Ρωσίας και των ΗΠΑ.Στα Ν του παραλλήλου 60° δεν αναγνωρίζεται η κυριαρχία κανενός κράτους· ωστόσο μερικά κράτη διεκδικούν την κατοχή τομέων, των οποίων τα όρια συμπίπτουν με ορισμένους μεσημβρινούς. Πρέπει πάντως να επισημανθεί ότι, με εξαίρεση μερικούς επιστημονικούς σταθμούς, δεν υπάρχει στην Α. κανένα μόνιμα κατοικημένο κέντρο. α) Στη Μεγάλη Βρετανία ανήκει το ηπειρωτικό τμήμα που περικλείεται μέσα σε τρίγωνο που ορίζεται από τον 60ό παράλληλο νότιου πλάτους και τους 20° και 80° μεσημβρινούς δυτικού μήκους Γκρίνουιτς και επιπλέον τα νησιά Νότιες Σέτλαντ και Νότιες Ορκάδες, που βρίσκονται όλα μέσα σε αυτό το τρίγωνο. Τα εδάφη αυτά, κατά ένα μέρος ηπειρωτικά και κατά ένα μέρος νησιωτικά, έως τις 3 Μαρτίου 1962, ημερομηνία που έγιναν αποικία με την ονομασία Ανταρκτικό Βρετανικό Έδαφος, αποτελούσαν εδάφη (dependencies) των νήσων Φόκλαντ από τα οποία εξαρτώνται και σήμερα οι Νότιες Σάντουιτς και η Νότια Γεωργία, νησιά που θεωρούνται ανταρκτικά, παρότι βρίσκονται σε μια υφαλορράχη περίπου στο μέσο της απόστασης μεταξύ της Α. και της Νότιας Αμερικής. To Ανταρκτικό Βρετανικό Έδαφος διεκδικούν κατά ένα μέρος δύο νοτιοαμερικανικές χώρες, η Χιλή και η Αργεντινή· η πρώτη διεκδικεί την περιοχή μεταξύ των μεσημβρινών 53° και 90° δυτικού πλάτους (το τμήμα μεταξύ του 80° και 90° μεσημβρινού θεωρείται ότι ανήκει στις Ηνωμένες Πολιτείες), και η δεύτερη το τρίγωνο μεταξύ των μεσημβρινών 25° και 74° δυτικού μήκους και του 60° παράλληλου νότιου πλάτους και επιπλέον τη Νότια Γεωργία. Στη Μεγάλη Βρετανία ανήκει το νησιωτικό σύμπλεγμα του Ατλαντικού Τριστάν ντα Κούνια (μαζί με το νησί Γκοφ και άλλα μικρότερα) που εξαρτάται διοικητικά από τη βρετανική αποικία της Αγίας Ελένης. β) Η Νορβηγία έως τον Ιανουάριο του 1939 είχε οικειοποιηθεί την κυριαρχία του ηπειρωτικού τμήματος της Α. που περικλείεται μεταξύ των μεσημβρινών 20° δυτικού μήκους και 45° ανατολικού μήκους Γκρίνουιτς, το τμήμα δηλαδή μεταξύ του Ανταρκτικού Βρετανικού Εδάφους και της αυστραλιανής Α. Μέρος του τομέα αυτού, και συγκεκριμένα το μεταξύ των μεσημβρινών 10° δυτικού και 10° ανατολικού μήκους, το διεκδικούσε στο παρελθόν η Γερμανία με το όνομα Νόιε Σβάμπενλαντ. Νορβηγικά είναι επίσης τα νησιά Μπουβέ (58,5 τ. χλμ.) στον νοτιοανατολικό Ατλαντικό και Πέτρου A’ (250 τ. χλμ.) στον νοτιοανατολικό Ειρηνικό. γ) Αυστραλιανό έδαφος (Australian Antarctic Territory) θεωρείται από τον Φεβρουάριο του 1933 το τμήμα που ορίζεται από τον 60ό παράλληλο και τους μεσημβρινούς 45° και 160° ανατολικού μήκους Γκρίνουιτς, εκτός από την Αδελία Γη, την οποία διεκδικεί η Γαλλία. Αυστραλιανά είναι επιπλέον, με μεταβίβαση της κυριαρχίας από το Ηνωμένο Βασίλειο, τα νησιά Χερντ και Μακ Ντόναλντ (συνολική έκταση 258 τ. χλμ.) στον νότιο Ινδικό ωκεανό και επιπλέον η νήσος Μεκουόρι (176 τ. χλμ.) στο νοτιοδυτικό τμήμα του Ειρηνικού ωκεανού. δ) Εκτός από την Αδελία Γη, που περικλείεται μεταξύ των μεσημβρινών 136° και 142° ανατολικού μήκους Γκρίνουιτς, γαλλικά είναι και τα λεγόμενα Γαλλικά Ανταρκτικά Εδάφη (Terres Australes et Antarctiques Francaises) στα οποία ανήκουν και διάφορες ομάδες νησιών στον νότιο Ινδικό ωκεανό, όπως το νησιωτικό σύμπλεγμα Κεργκελέν (6.232 τ. χλμ.), το νησί Άγιος Παύλος (7 τ. χλμ.), το νησιωτικό σύμπλεγμα Κροζέ (476 τ. χλμ.) και το νησί Άμστερνταμ ή Νέο Άμστερνταμ (66 τ. χλμ.). ε) Στη Νέα Ζηλανδία ανήκουν τα λεγόμενα Εδάφη Ρος (Ross Dependency), δηλαδή όλα τα ηπειρωτικά και νησιωτικά εδάφη που περικλείονται μεταξύ των 60° παραλλήλου νότιου πλάτους και των μεσημβρινών 160° ανατολικού μήκους και 150° δυτικού μήκους Γκρίνουιτς. στ) Το τμήμα που περικλείεται μεταξύ των Εδαφών Ρος και του Ανταρκτικού Βρετανικού Εδάφους, δηλαδή το μεταξύ των μεσημβρινών 150° και 80° δυτικού μήκους Γκρίνουιτς, θεωρείται ότι ανήκει στις Ηνωμένες Πολιτείες, αν και δεν το διεκδίκησαν ποτέ επίσημα. ζ) Ανήκουν τέλος στη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία τα νησιά Μάριον (255 τ. χλμ.) και Πρίγκιπα Εδουάρδου (55 τ. χλμ.), που βρίσκονται στο νοτιοδυτικό τμήμα του Ινδικού ωκεανού, ΝΑ του ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας. Η Α. απέχει πολύ από το να έχει πάρει τη διεθνή σημασία της Αρκτικής· δεν έχει ακόμα αποκαλύψει τον ορυκτό της πλούτο,- που όμως δύσκολα θα μπορούσε να γίνει εκμεταλλεύσιμος, ούτε αποτελεί στρατηγική βάση στις κύριες οδούς παγκόσμιας κυκλοφορίας. Χαμένη στις εσχατιές των ωκεανών, το μόνο που προσέφερε ήταν τόπους αλιείας· οι άνθρωποι πήγαιναν εκεί για να κυνηγήσουν φάλαινες και η επεξεργασία του αλιεύματος γινόταν επιτόπου, σε πλωτά εργοστάσια ή σε πρόχειρες εγκαταστάσεις στην ξηρά. Αυτό δεν σημαίνει πως η Α. δεν έγινε αντικείμενο διενέξεων μεταξύ πολλών χωρών και πως αποκλείεται κάθε είδους διεκδίκηση σχετικά με αυτή. Πραγματικά, σε όλη τη διάρκεια του 20ού αι., τις εξερευνήσεις που έκαναν οι διάφορες χώρες ακολούθησαν εδαφικές διεκδικήσεις με βάση κυρίως την αρχή του τομέα, που αναγνωρίζει την κατοχή του εδάφους το οποίο βρίσκεται στην προέκταση της ακτής που έχει καταληφθεί, με όρια τους μεσημβρινούς. Οι Ηνωμένες Πολιτείες διαμαρτύρονταν μονίμως για προσάρτηση εδαφών της Α. και η αμερικανική κυβέρνηση έχει δηλώσει ότι δεν αναγνωρίζει καμία εδαφική διεκδίκηση στην ανταρκτική ήπειρο και ότι επιφυλάσσει στον εαυτό της το δικαίωμα να προβάλει τις αξιώσεις της στα εδάφη που ανακάλυψαν οι Αμερικανοί. Η συνθήκη της Α., την οποία έχουν υπογράψει οι δώδεκα χώρες που έλαβαν μέρος στην επιστημονική δραστηριότητα μέσα στα πλαίσια του Διεθνούς Γεωφυσικού Έτους, προβλέπει την ουδετεροποίηση και τη διεθνοποίηση της Α. Οι ενδεχόμενες διενέξεις θα πρέπει να ρυθμίζονται με ειρηνικό τρόπο ή με την επέμβαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης.Το κλίμα. Το ανταρκτικό κλίμα, το οποίο επικρατεί σε μια αρκετά μεγάλη έκταση που υπολογίζεται σε 20 έως 30 εκατ. τ. χλμ., χαρακτηρίζεται από εκδηλώσεις αρκετά ομοιόμορφες, οι οποίες συνθέτουν την πιο τέλεια και τυπική μορφή κλίματος πάγων. Εξαιτίας των αρκετά χαμηλών θερμοκρασιών (κατώτερες των 0°C, ακόμα και κατά τους θερινούς μήνες, και μέχρι -80°C τον χειμώνα) υπάρχουν στην ήπειρο συνεχώς υψηλές πιέσεις (περιοχή αντικυκλώνα της Α.), ενώ οι περιοχές γύρω από την ήπειρο έχουν υψηλότερη θερμοκρασία και χαμηλότερες πιέσεις, εξαιτίας της ευεργετικής επίδρασης του ωκεανού. Από αυτή τη σταθερή διαφορά ατμοσφαιρικής πίεσης μεταξύ της Α. ηπείρου και των γύρω περιοχών προέρχονται οι παγεροί άνεμοι, που από την Α. προχωρούν προς μικρότερα γεωγραφικά πλάτη και που μπορεί να φτάσουν και να υπερβούν τα 250 χλμ. την ώρα.Τα δυσμενή χαρακτηριστικά του ανταρκτικού κλίματος δημιουργούν συνθήκες αρκετά αντίξοες για τη ζωή και γι’ αυτό, ακόμα και κατά τη θερινή περίοδο, οι ζώνες του εσωτερικού της ηπείρου είναι εντελώς έρημες. Κατά τη διάρκεια όλων των εξερευνητικών αποστολών, τα λιγοστά έμβια όντα βρέθηκαν μόνο κοντά στις ακτές. Η εξαιρετικά πενιχρή χλωρίδα και πανίδα που διαπιστώνεται σήμερα βρίσκεται σε σαφή αντίθεση με τα αποτελέσματα των επιστημονικών ερευνών που έγιναν στην Α. και τα οποία δείχνουν πως στις περασμένες γεωλογικές εποχές η φυτική ζωή μάλλον ήταν πολύ πλούσια. Σήμερα, ο φυτικός κόσμος αντιπροσωπεύεται σχεδόν αποκλειστικά από βρύα και λειχήνες, που δεν κατορθώνουν να σχηματίσουν μια σωστά οροθετημένη τούνδρα. Είναι όμως πολύ διαδεδομένα και εμφανίζονται κυρίως κατά μικρές συστάδες, που ευδοκιμούν στις σπάνιες και περιορισμένης έκτασης ζώνες οι οποίες είναι ελεύθερες από χιόνια και πάγο. Η χερσαία πανίδα αντιπροσωπεύεται από μερικά άπτερα έντομα και από μια ομάδα ζώων που βρίσκουν την τροφή τους στη θάλασσα, όπως είναι οι φώκιες, μερικά αποδημητικά πουλιά και οι πιγκουίνοι. Από αυτά, τα πιο διαδεδομένα είναι οι πιγκουίνοι διάφορων ειδών που ζουν κατά αποικίες, κάποτε πολυπληθέστατες, κυρίως κατά μήκος των ακτών. Στις θάλασσες που περιβρέχουν την ήπειρο αφθονούν τα κητώδη, που τα κυνηγούν από τον Δεκέμβριο έως τον Απρίλιο ειδικά εξοπλισμένα σκάφη, τα λεγόμενα φαλαινοθηρικά. Το 1986 υπεγράφη μια συνθήκη για τον περιορισμό του αλόγιστου κυνηγιού της φάλαινας, την οποία ωστόσο δεν έχουν τηρήσει μέχρι σήμερα όλα τα κράτη.Μορφολογία. Η Α. αποτελείται από δύο τμήματα με σαφώς διαφορετική μορφολογία και διάρθρωση το καθένα, για τα οποία είναι ακόμα αβέβαιο αν ανήκουν σε έναν και μόνο ή σε δύο ηπειρωτικούς όγκους τους οποίους χωρίζει ένας θαλάσσιος βραχίονας: τη δυτική Α. και την ανατολική Α. Το δυτικό τμήμα είναι μικρότερο σε έκταση και αποτελείται από την περιοχή της Α. που βρίσκεται στα Δ της ιδεατής συνδετικής γραμμής μεταξύ των δύο μεγάλων κολπώσεων που εισχωρούν στην ακτή από την πλευρά της θάλασσας του Γουέντελ και της θάλασσας του Ρος. Το ανάγλυφο της περιοχής διαμορφώνουν ορεινά συγκροτήματα που υψώνονται στη Γη Μαρίας Μπερντ (με κορυφές ψηλότερες από 4.000 μ.) και θεωρούνται συνέχεια των Άνδεων, με τις οποίες συνδέονται με την οροσειρά που διασχίζει τη στενόμακρη Χερσόνησο του Πάλμερ (Α. Άνδεις) και βορειότερα με το τόξο των Α. Αντιλλών. Η Α. χερσόνησος, που αποκαλείται Γη του Γκράχαμ στο βόρειο τμήμα της και Γη του Πάλμερ στο νότιο, προεκτείνεται στα Β με ακτές αρκετά διαμελισμένες, όπου σχηματίζονται φιόρδ και αποτελεί την πιο εκτεταμένη προεξοχή της δυτικής Α. Το μεγαλύτερο μέρος της Α. ηπείρου, που εκτείνεται στα Α της συνδετικής γραμμής μεταξύ της θάλασσας του Γουέντελ και της θάλασσας του Ρος, αποτελείται από μία σειρά υψιπέδων μέσου ύψους 2.100 μ., που κοντά στον Νότιο Πόλο φτάνουν τα 3.000 μ. Πρόκειται για μια ηπειρωτική ασπίδα που αποτελείται από ένα υπόβαθρο αρχαιοζωικών και παλαιοζωικών γνευσίων, το οποίο καλύπτεται από στρώματα ψαμμιτών μεγάλου πάχους, σχεδόν οριζόντια. Οι άκρες της ασπίδας αυτής έχουν υποστεί βαθιά κάθετα ρήγματα, με αποτέλεσμα τον σχηματισμό περιφερειακών ορέων αρκετά ψηλών (3.000-5.000 μ.)· σε αυτό το ορεινό σύστημα ανήκουν τα όρη που αποτελούν την οροσειρά του Ναυαρχείου (κορυφή Σαμπίν, 3.719 μ.), που εκτείνονται στη δυτική ακτή της θάλασσας του Ρος. Κατά μήκος της ακτής και δίπλα σε αυτά τα όρη υψώνονται πολυάριθμα ηφαίστεια, από τα οποία το γνωστότερο είναι το Έριμπες (3.794 μ.) στη νήσο του Ρος. Το επικάλυμμα πάγου. Η ήπειρος καλύπτεται από ισχυρότατο στρώμα ενδοχωρικών πάγων (inlandsis) που κάνει αρκετά δύσκολο το έργο των γεωγράφων στο μεγαλύτερο μέρος της ξηράς, την οποία δεν αφήνει να φανεί. Από το επικάλυμμα αυτό προεκτείνονται μέσα στη θάλασσα πελώριες γλώσσες πάγου, οι καλούμενες παγοκρηπίδες (ice shelves), που είναι στην ουσία πλωτές χερσόνησοι, όπως αυτή που καλύπτει έκταση περίπου 400.000 τ. χλμ. στη θάλασσα του Ρος ή όπως οι πολύ νοτιότερες, που κατεβαίνουν από την Ακτή Βασιλιά Γεωργίου Ε’ ή την Ακτή της Βασίλισσας Μαρίας και της Πριγκίπισσας Άστριντ. Αυτοί οι πελώριοι όγκοι πάγου μοιάζουν από την πλευρά της θάλασσας σαν τείχη ύψους μερικών δεκάδων μέτρων και είναι γνωστοί ως φράγματα, από τα οποία γιγαντιαίο είναι το Φράγμα του Ρος. Από αυτά αποσπώνται συχνά τεράστιοι όγκοι πάγου που επιπλέουν, τα λεγόμενα παγόβουνα, που κάποτε μεταφέρονται από τα θαλάσσια ρεύματα πολύ μακριά από τον τόπο προέλευσής τους.Οι εξερευνήσεις της Α. Η πρώτη σημαντική ημερομηνία στην ιστορία της ανακάλυψης της ηπείρου είναι η 17η Ιανουαρίου 1773, όταν ο Άγγλος Τζέιμς Κουκ πέρασε για πρώτη φορά τον Νότιο Πολικό Κύκλο σε τρία σημεία, χωρίς ωστόσο να μπορέσει να πλησιάσει στην Α. Τον 19ο αι., τα ταξίδια πολλαπλασιάζονται· τον Νοέμβριο του 1820, ο Αμερικανός Ναθάνιελ Πάλμερ βλέπει για πρώτη φορά την ήπειρο· στις αρχές του 1821, ένας άλλος Αμερικανός ναυτικός, o Τζον Ντέιβις, πατά για πρώτη φορά το έδαφος της Α.· στο τέλος ενός ταξιδιού που έκανε το 1821 με το πλοίο Βαστόκ, ο Ρώσος αξιωματικός Φάμπιαν φον Μπελινξχάουζεν ανακαλύπτει τα νησιά Πέτρου A’ και Αλεξάνδρου, τα πρώτα εδάφη που εξερευνήθηκαν πέρα από τον πολικό κύκλο. Το 1823, ο Τζέιμς Γουέντελ περνά τις 74° νότιου πλάτους και διασχίζει τη θάλασσα που σήμερα φέρει το όνομά του· το 1832, ο Άγγλος Τζον Μπίσκοου διακρίνει, χωρίς να μπορεί να την πλησιάσει, τη Γη Έντερμπι και τρία χρόνια αργότερα o Πίτερ Κεμπ προσεγγίζει στην Ακτή Κεμπ, 10° ανατολικότερα· το 1839, ο Τζον Μπάλενι ανακαλύπτει τα νησιά Μπάλενι. Την περίοδο αυτή γίνονται και οι εξερευνήσεις του Γάλλου Ντιμόν ντ’ Ουρβίλ (1838-40), που ανακαλύπτει τη Γη Λουδοβίκου Φιλίππου (1839) και την Αδελία Γη (1840), του Αμερικανού Τσαρλς Γουίλκες που πλέει κατά μήκος των ανατολικών ακτών (1840) και κυρίως του Άγγλου Τζέιμς Κλαρκ Ρος, που με τα πλοία Erebus και Terror έφτασε στη Γη Βικτορίας, ανακάλυψε το ηφαίστειο Έριμπες και σταμάτησε τον Φεβρουάριο του 1842 μπροστά στο φράγμα πάγου που φέρει από τότε το όνομά του (Φράγμα του Ρος) στις 78° 10’ νότιου πλάτους. Έως το 1890 γίνονται πολυάριθμα ταξίδια, κυρίως από Αμερικανούς θαλασσοπόρους, δεν προσθέτουν όμως τίποτα σημαντικό στις γνώσεις για την ήπειρο, με εξαίρεση την αποστολή του Challenger, με επικεφαλής τον Τζορτζ Νερς (1874). Ο ρυθμός των εξερευνήσεων στην Α. επιταχύνεται προς το τέλος του αιώνα· το 1893 ο Νορβηγός Λάρσεν φτάνει στη Γη Όσκαρ Γ’, ενώ ο Λέοναρντ Κρίστενσεν με το πλοίο Ανταρκτίζ εξερευνά (1894-95) τις ακτές της Γης Βικτορίας. Η αποστολή που οργανώνει ο Βέλγος Αντριέν ντε Γκερλάς με το πλοίο Μπέλτζικα (1897-98) είναι η πρώτη πραγματικά διεθνής εξερευνητική αποστολή: οι διαφόρων εθνικοτήτων επιστήμονες που την αποτελούν παραμένουν για περισσότερο από έναν χρόνο στην Α. και συγκεντρώνουν πλήθος από πολύτιμες επιστημονικές πληροφορίες. Ο Νορβηγός Μπόρκγκρεβινκ με το πλοίο Σάουθερν κάνει μια σοβαρή εργασία που προοιωνίζεται την κατάκτηση του Νότιου Πόλου και το 1900 φτάνει σε γεωγραφικό πλάτος 78° 50’, καταρρίπτοντας το προηγούμενο ρεκόρ του Ρος. Στα πρώτα χρόνια του 20ού αι. οι εξερευνήσεις εντείνονται ακόμα περισσότερο· ο Άγγλος Ρόμπερτ Σκοτ με το πλοίο Discovery ανακαλύπτει τη χερσόνησο Εδουάρδου Z’ και φτάνει το 1902 σε γεωγραφικό πλάτος 82° 17’. Η αποστολή του γερμανικού πλοίου Γκάους, με επικεφαλής τον Έριχ φον Ντρίγκαλσκι, κάνει αναγνώριση της Ακτής Βασίλισσας Μαίρης· ο Σουηδός Ότο Νόρντενσκιελντ περνά δύο χρόνια κοντά στην Α. χερσόνησο και κάνει πλήθος παρατηρήσεων· η αποστολή του Σκοτσέζου Μπρους πραγματοποιεί ωκεανογραφικές έρευνες στη θάλασσα του Γουέντελ και προσεγγίζει στη Γη του Κόουτς το 1904· o Γάλλος Ζαν Σαρκό στη διάρκεια δύο ταξιδιών του, το ένα με το πλοίο Francais (1903-5) και το άλλο με το Pourquois-Pas (1908-10), εξερευνά τη δυτική ακτή της Α. χερσονήσου και ανακαλύπτει τη νήσο Σαρκό. Στον δρόμο για τον Νότιο Πόλο η θάλασσα του Ρος αποδείχτηκε η καλύτερη αφετηρία· τον Ιανουάριο του 1909, ο Ιρλανδός Έρνεστ Σάκλετον φτάνει σε νότιο πλάτος 88° 23’ και περίπου 170 χλμ. από τον Νότιο Πόλο, όπου τελικά έφτασε ο Νορβηγός Ρόαλντ Αμούνδσεν στις 14 Δεκεμβρίου 1911 και η αποστολή Σκοτ στις 18 Ιανουαρίου 1912, που κατά την επιστροφή της εξαφανίστηκε μέσα στη χιονοθύελλα. Αυτή την περίοδο γίνονται και οι ιδιαίτερα σημαντικές αποστολές· του Αυστραλού Ντάγκλας Μόζον με το πλοίο Aurora, που εξερεύνησε τις ανατολικές ακτές της ηπείρου (Ακτή Βασίλισσας Μαίρης), και του Γερμανού Βίλχελμ Φίλχνερ με το πλοίο Deutchland στο εσωτερικό της θάλασσας του Γουέντελ. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, για την εξερεύνηση της Α. χρησιμοποιούνται τα καινούργια τεχνικά μέσα και ιδιαίτερα το αεροπλάνο. Έτσι, μετά την πτήση του πάνω από τον Βόρειο Πόλο (1926), ο Αμερικανός Ρίτσαρντ Μπερντ οργανώνει το 1928 μία ιδιωτική εξερευνητική αποστολή, που καταλήγει στην εγκατάσταση μιας βάσης, της Μικρής Αμερικής, στο παγοφράγμα του Ρος· ξεκινώντας από αυτή τη βάση εξερευνά με αεροπλάνο το οροπέδιο Ρόκφελερ, τη χερσόνησο Εδουάρδου Z’ και τη Γη Μαρίας Μπερντ και έπειτα πετάει πάνω από τον Νότιο Πόλο, για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 1929. Ο Αυστραλός Γουίλκινς πραγματοποιεί την περίοδο 1928-30 πολλές αεροπορικές αναγνωρίσεις πάνω από την Α. χερσόνησο, οι οποίες του επιτρέπουν να συγκεντρώσει πολύτιμες γεωγραφικές πληροφορίες. Ο Μόζον συνεχίζει με το Discovery (1929-31) τις παρατηρήσεις του στην ανατολική ακτή· και νέες πτήσεις του Νορβηγού Λαρς Κρίστενσεν επιτρέπουν τη χαρτογράφηση ακτών μήκους 1.000 χλμ. και την αναγνώριση δύο ηπειρωτικών περιοχών (Γη Βασίλισσας Μοντ και Γη Πριγκίπισσας Μάρθας). Ο Μπερντ επιστρέφει στη Μικρή Αμερική το 1934 και περνά πέντε μήνες μόνος του τον χειμώνα, σε απόσταση περίπου 200 χλμ. από τη βάση· ξεκινώντας από την ίδια βάση, πολλές αποστολές κατευθύνονται στο εσωτερικό της ηπείρου και συγκεντρώνουν πολυάριθμα γεωλογικά, μετεωρολογικά και βιολογικά στοιχεία. Το 1935, ο Λίνκολν Έλσουερθ και ο πιλότος του Χόλικ Κένιον πραγματοποιούν σειρά αεροπορικών αναγνωρίσεων, χάρη στις οποίες γίνεται εφικτή η δημοσίευση ενός γενικού χάρτη με κλίμακα 1:10.000.000, ενός χάρτη της οροσειράς Σέντινελ με κλίμακα 1:800.000 και χάρτες των ακτών της Α. χερσονήσου. Η βρετανική αποστολή του Τζον Ρίμιλ με το πλοίο Πενόλα ανακαλύπτει ότι η χερσόνησος αυτή δεν είναι νησιωτικό σύμπλεγμα, όπως πίστευαν μέχρι τότε, αλλά τμήμα της ηπείρου. Μια γερμανική αποστολή, με επικεφαλής τον Άλφρεντ Ρίτσερ, φωτογραφίζει περίπου 500.000 τ. χλμ. της Γης Βασίλισσας Μοντ. Η εφαρμογή, από το 1936-37, των μεθόδων φωτοτοπογραφίας αποτελεί σταθμό στις εξερευνήσεις. Το 1938 έχουν απομείνει για χαρτογράφηση μόλις 4.000 χλμ. ακτών, σε σύνολο 17.000 χλμ. ακτών της Α. Ο Ρίτσαρντ Μπερντ μπορεί πια να οργανώσει καινούργιες αποστολές εφοδιασμένες με όλο και πιο τέλειο υλικό: η μία το 1939-40 με δύο πλοία και σημαντικά αεροπορικά μέσα, η άλλη το 1946-48 (επιχείρηση Χάιτζαμπ) με πολυάριθμα πλοία, παγοθραυστικά, υποβρύχια, αεροπλάνα και ελικόπτερα. Όλες αυτές οι αποστολές επιτρέπουν την αναγνώριση περίπου 2 εκατ. τ. χλμ., πολλών εκατοντάδων χιλιομέτρων ακτών, γεωλογικές έρευνες του υπεδάφους, πολυάριθμες κλιματολογικές και παγετολογικές παρατηρήσεις. Το 1957-58, οι μελέτες που έκαναν στα εδάφη της Α. οι διάφοροι σταθμοί που εγκαταστάθηκαν εκεί, με την ευκαιρία του Διεθνούς Γεωφυσικού Έτους, οδήγησαν σε σχετικά βαθύτερη γνώση, ακόμα όμως αρκετά ελλιπή, της εξαιρετικά εκτεταμένης αυτής πολικής περιοχής, που σήμερα είναι γνωστή μόνο σε γενικές γραμμές. Στην ευρύτατη αυτή επιστημονική επιχείρηση πήραν μέρος δώδεκα χώρες: η Αργεντινή, η Αυστραλία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η πρώην Σοβιετική Ένωση, οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Μεγάλη Βρετανία, η Νέα Ζηλανδία, η Νορβηγία, η Νοτιοαφρικανική Ένωση και η Χιλή. Το πιο εντυπωσιακό εγχείρημα στη διάρκεια του Διεθνούς Γεωφυσικού Έτους ήταν η διάσχιση της Α., από τη βάση Σάκλετον (Θάλασσα του Γουέντελ) στη βάση Σκοτ (Θάλασσα του Ρος) από μια ομάδα με επικεφαλής τον Βρετανό γεωλόγο Βίβιαν Φουκς. Κατά τη διάρκεια της αποστολής αυτής η ομάδα έμεινε από τις 19 έως τις 23 Ιανουαρίου στον Νότιο Πόλο, όπου λίγες μέρες πριν είχε φτάσει ο Νεοζηλανδός Έντμουντ Χίλαρι, ο κατακτητής του Έβερεστ, επικεφαλής μιας ομάδας που είχε ξεκινήσει από την αμερικανική βάση Σκοτ. Μετά την επιτυχία του Διεθνούς Γεωφυσικού Έτους, οι δώδεκα χώρες που συμμετείχαν συνέχισαν τις προσπάθειές τους στους κόλπους της Επιστημονικής Επιτροπής Ανταρκτικών Ερευνών (Scientific Committee on Antarctic Research) και με πρόταση των Ηνωμένων Πολιτειών υπέγραψαν στην Ουάσινγκτον τη συνθήκη της Α. (1 Δεκεμβρίου 1959) που απαγορεύει τη χρήση της Α. για στρατιωτικούς ή πυρηνικούς σκοπούς και ενθαρρύνει τη συνεργασία στο πεδίο της επιστημονικής έρευνας. Η επιτροπή αυτή συνέρχεται συχνά και επεξεργάζεται προγράμματα κοινών επιστημονικών ερευνών, με κύρια θέματα ενδιαφέροντος τη μελέτη των ανώτερων στρωμάτων της ατμόσφαιρας, τη γεωφυσική, τη μετεωρολογία, την παγετολογία, τη βιολογία και την ωκεανογραφία. Αρκετά από τα κράτη που υπέγραψαν εκείνη τη συνθήκη στα επόμενα χρόνια μείωσαν ή απέσυραν τις ερευνητικές αποστολές τους και τους αντίστοιχους σταθμούς. Σύμφωνα με τη συνθήκη του 1991, που υπέγραψαν 24 κράτη, αναγνωρίζεται η αποχή από ερευνητικά προγράμματα για πετρέλαιο και μεταλλεύματα σε αυτή την περιοχή για τα επόμενα 50 χρόνια (έως το 2041). Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1980 παρατηρήθηκαν οι λεγόμενες τρύπες του όζοντος στη στρατόσφαιρα πάνω από την Α., οι οποίες οφείλονται στην περιβαλλοντική μόλυνση του πλανήτη. Τέλος, το 1997 μια κοινή ερευνητική προσπάθεια της NAΣA των ΗΠΑ και της Καναδικής Διαστημικής Υπηρεσίας επέτρεψε την πλήρη δορυφορική χαρτογράφηση της ηπείρου. Έκταση: 14.107.637 τ. χλμ. Πληθυσμός: 1.400 κάτ. (2002), μέλη επιστημονικών αποστολών Η βάση Σκοτ που εγκατέστησαν οι Αμερικανοί στην όχθη της διώρυγας Μακ Μάρντο, κατά τη διάρκεια του διεθνούς γεωφυσικού έτους (1958). Τον ίδιο χρόνο, μια βρετανική ομάδα με επικεφαλής τον γεωλόγο Βίβιαν Φουκς διέσχισε για πρώτη φορά την Ανταρκτική ήπειρο με εξ ολοκλήρου μηχανικά μέσα (φωτ. Igda). Οι πάγοι της Ανταρκτικής απλώνονται εν μέρει στα νερά που την περιβάλλουν, όπως σε αυτό το τμήμα της θάλασσας του Ντ’ Ουρβίλ (φωτ. Igda). Μία από τις πολλές επιστημονικές αποστολές στη θάλασσα του Γουέντελ της Ανταρκτικής (φωτ. Igda). Τρία μεγάλα ονόματα στην περίλαμπρη ιστορία των εξερευνήσεων της Ανταρκτικής: Πάνω αριστερά, το «Endurance», το πλοίο του Έρνεστ Σάκλετον, το οποίο έχει παγιδευτεί από τους πάγους της θάλασσας του Γουέντελ (1915). Πάνω δεξιά, ο πλοίαρχος Τζέιμς Κουκ, που περιέπλευσε την ήπειρο χωρίς να την ανακαλύψει, μεταξύ 1773 και 1775. Κάτω, ο Άγγλος πλοίαρχος Ρόμπερτ Σκοτ και οι τέσσερις σύντροφοί του, που βρήκαν τραγικό θάνατο κατά την επιστροφή τους από τον Νότιο Πόλο, το 1912. Στην Ανταρκτική, οι ενδοχωρικοί πάγοι που καλύπτουν τους ηπειρωτικούς όγκους μπορεί να έχουν πάχος μεγαλύτερο ακόμα και από 4.000 μ. Από τους πάγους ξεπροβάλλουν μόνο γυμνοί βράχοι, συνήθως στις περιφερειακές ζώνες. Ο αμερικανικός σταθμός ερευνών «Μικρή Αμερική» στην Ανταρκτική. Αμερικανός επιστήμονας διερευνά το εσωτερικό σπηλαίου που σχηματίστηκε από πάγους, σε νησί της Ανταρκτικής. Η Ανταρκτική δεν είναι ενιαία ήπειρος, αλλά αποτελείται από πλήθος νησιών, που είναι ενωμένα μεταξύ τους με μεγάλους όγκους πάγων.